“Nhà báo - liệt sĩ Trần Kim Xuyến là người có công trực tiếp xây dựng Thông tấn xã Việt Nam và Đài Tiếng nói Việt Nam. Ông nguyên là đại biểu Quốc hội khóa I, Ðổng lý Văn phòng Bộ Tuyên truyền, Phó Giám đốc Nha Thông tin Việt Nam; là nhà báo đầu tiên của nền báo chí cách mạng nước ta hy sinh vì Tổ quốc. Đã 67 năm hòa vào đất mẹ, nhưng tên tuổi của ông luôn được nhắc đến trong lịch sử dân tộc, lịch sử Báo chí cách mạng Việt Nam”, Giáo sư Phan Huy Lê, Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam đánh giá.
Nhà hoạt động cách mạng tài ba
Sinh năm 1921, tại Hương Sơn (Hà Tĩnh) - một vùng đất học của xứ Nghệ, từ nhỏ Trần Kim Xuyến tỏ ra rất thông minh, học giỏi. “Mẹ tôi và các bác, các chú kể, bố tôi cao ráo, ngoại hình đẹp, có “thần” trong công tác tuyên truyền và hùng biện. Bố có tài tổ chức, lãnh đạo, biết xác định mục tiêu, lý tưởng và quan trọng là bố tôi luôn đấu tranh để đạt đến lý tưởng, niềm tin cách mạng mà mình theo đuổi”, chị Trần Lệ Thu, con gái nhà báo - liệt sĩ Trần Kim Xuyến hồi tưởng.
Phó Giám đốc Nha Thông tin Việt Nam Trần Kim Xuyến, người trực tiếp phụ trách VNTTX (ngoài cùng bên phải), xuống tàu Dumont d’Urville dự lễ đón, đưa tin và phỏng vấn Chủ tịch Hồ Chí Minh khi Người đi thăm Pháp và ký Tạm ước Việt - Pháp (14/9/1946) về nước.
Tốt nghiệp Trường Quốc học Vinh (Nghệ An) với kết quả cao, Trần Kim Xuyến thi vào ngạch thông phán, được bổ nhiệm làm việc ở tòa sứ tỉnh Bắc Giang. Trong thời gian này, ông vừa bí mật hoạt động cách mạng, vừa công khai hoạt động xã hội. Năm 1943, Trần Kim Xuyến chuyển về Hà Nội hoạt động cách mạng. Năm 1944, ông bị thực dân Pháp bắt giam ở nhà tù Hỏa Lò. Nhật đảo chính Pháp ngày 9/3/1945, ông cùng một số đồng chí tổ chức vượt ngục, đẩy mạnh tuyên truyền cách mạng, chuẩn bị Tổng khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội.
Ngày 2/1/2014, UBND TP Hà Nội ban hành Quyết định số 31/QĐ-UBND về việc đặt và điều chỉnh độ dài một số đường, phố Hà Nội, trong đó có phố Trần Kim Xuyến nằm trên địa bàn phường Yên Hòa, quận Cầu Giấy. Lễ gắn biển tên phố được tổ chức ngày hôm nay (5/3).
Là một cán bộ cốt cán, ông được giao nhiệm vụ đặc biệt, tham gia chuẩn bị phục vụ lễ Tuyên ngôn Độc lập, ra mắt của Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ngày 2/9/1945 tại vườn hoa Ba Đình (Hà Nội). Trần Kim Xuyến và nhà văn Nguyễn Huy Tưởng, ông Lưu Văn Lợi... phụ trách việc thông tin, làm các khẩu hiệu theo ba thứ tiếng Việt, Anh, Pháp dán trên băng-rôn đỏ treo quanh khu vực lễ đài; chuẩn bị âm thanh, micro cho Bác Hồ phát biểu.
Cùng với các ông Trần Lâm, Chu Văn Tích, Trần Kim Xuyến còn được Bác Hồ chỉ thị tham gia thành lập Đài phát thanh Quốc gia. Sau Cách mạng tháng Tám, Trần Kim Xuyến được giao nhiệm vụ tiếp nhận, quản lý, vận hành các cơ quan thông tấn, cơ sở vật chất kỹ thuật thông tin của chính quyền cũ. Tháng 1-1946, ông được bầu làm đại biểu Quốc hội khóa I tỉnh Bắc Giang và là một trong những đại biểu trẻ nhất của Quốc hội.
Dấu ấn truyền thống lịch sử báo chí cách mạng
Kháng chiến toàn quốc bùng nổ, Trần Kim Xuyến có nhiệm vụ tham gia tổ chức di chuyển toàn bộ cơ sở vật chất kỹ thuật, tài liệu quan trọng của Nha Thông tin Việt Nam sơ tán ra hậu phương, để tiếp tục phục vụ công tác lãnh đạo và chỉ đạo của Đảng và Bác Hồ. Ngày 3/3/1947, phát hiện đài phát sóng của ta ở chùa Trầm, thực dân Pháp huy động quân giới ào ạt tấn công, Trần Kim Xuyến đạp xe đi các nơi để chỉ huy việc sơ tán tài liệu. Ông bình tĩnh đưa tài liệu đến chỗ kín đáo. Khi vừa hoàn thành nhiệm vụ, thì ông bị trúng đạn liên thanh của quân Pháp, hy sinh tại Đầm Sen, xã Ngọc Sơn (nay là thị trấn Chúc Sơn), huyện Chương Mỹ (Hà Nội). Trước khi chết ông còn cố gắng hô to: “Việt Nam hoàn toàn độc lập muôn năm! Hồ Chủ tịch muôn năm!”. Được tin Trần Kim Xuyến hy sinh, Bác Hồ đã khóc.
Nhà báo Nguyễn Đức Lợi, Bí thư Đảng ủy,
Tổng Giám đốc TTXVN:
Song hành trong hành trình cách mạng vĩ đại của dân tộc, gần 70 năm qua, cùng với đội ngũ báo chí cả nước, các nhà báo TTXVN đã nêu cao tinh thần tận tụy, dũng cảm, xả thân vì Tổ quốc, góp phần quan trọng vào sự nghiệp giải phóng dân tộc và xây dựng đất nước. Xuyên suốt hai cuộc kháng chiến thần thánh chống Pháp và chống Mỹ, đã có hơn 260 nhà báo, kỹ thuật viên, cán bộ TTXVN đã hiến dâng tuổi thanh xuân, ra đi mãi mãi không về. Các anh là hình ảnh tiêu biểu của thế hệ các nhà báo - chiến sĩ đến với cách mạng và đã ngã xuống trong tư thế người chiến sĩ cầm bút.
Nhà báo Trần Kim Xuyến - một nhân cách đặc biệt trong làng báo chí Việt Nam đã ra đi khi mới 26 tuổi. Sự hy sinh của ông - người lãnh đạo đầu tiên của TTXVN và các nhà báo - liệt sĩ, luôn nhắc nhở chúng tôi luôn tự hào về truyền thống TTXVN, cơ quan báo chí đầu tiên được tặng hai danh hiệu Anh hùng: Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân và Anh hùng Lao động trong thời kỳ đổi mới. Đồng thời, nhắc nhở các thế hệ người làm báo Thông tấn hôm nay và mai sau phải suy ngẫm, để sống và làm việc cho xứng đáng với những hy sinh mất mát to lớn đó.
Nhà báo Hà Minh Huệ, Phó Chủ tịch Thường trực
Hội Nhà báo Việt Nam:
Sự kiện UBND thành phố Hà Nội đặt tên đường Trần Kim Xuyến để ghi nhớ công lao của nhà báo lão thành - liệt sĩ Trần Kim Xuyến, nguyên đại biểu Quốc hội khóa I, nguyên Phó Giám đốc Nha Thông tin Việt Nam. Đây cũng là sự tôn vinh, lòng biết ơn đối với các nhà báo liệt sỹ đã đóng góp quan trọng vào sự nghiệp cách mạng của dân tộc.
Nhà báo Trần Kim Xuyến là nhà báo đầu tiên của nền báo chí cách mạng ngã xuống ngay từ những ngày đầu kháng chiến chống thực dân Pháp, như là một tấm gương, một niềm tự hào của giới báo chí Việt Nam. Ông đã góp phần quan trọng giúp TTXVN nói riêng và báo chí cách mạng Việt Nam nói chung hoàn thành sứ mệnh lịch sử vẻ vang phục vụ hai cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc. Với những đóng góp tích cực, hiệu quả, nhà báo Trần Kim Xuyến thực sự trở thành một trong những nhà báo tiêu biểu của nền báo chí cách mạng Việt Nam.
Trong Giấy truy tặng ngày 19/3/1947 của Bộ Nội vụ ghi rõ công lao của ông: “Lúc còn sống, Trần Kim Xuyến là một cán bộ mẫn cán, nhiều năng lực và sáng kiến, có công lớn trong tổ chức Nha Thông tin Việt Nam. Trong trường hợp nguy hiểm, ông đã nêu gương can đảm, tận tâm mà hy sinh vì chức vụ. Trước khi chết lại cố gắng dùng hơi phút cuối cùng để tỏ lòng trung thành với Tổ quốc và Hồ Chủ tịch. Bộ Nội vụ nhiệt liệt khen ngợi đồng chí Trần Kim Xuyến đã nêu cao tinh thần hy sinh vì chức vụ, xứng đáng làm gương cho tất cả mọi người”.
Ngày 23/4/1949, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh truy tặng Huân chương Kháng chiến hạng Nhất cho nhà báo - liệt sĩ Trần Kim Xuyến, nhấn mạnh công trạng: “Là một cán bộ tuyên truyền có tài. Trước ngày khởi nghĩa đã tích cực hoạt động giữa Thủ đô Hà Nội, mặc dầu chịu sự khủng bố và kiểm soát chặt chẽ của Pháp và Nhật. Sau đó, đã có công lớn xây dựng Nha Thông tin và Đài Tiếng nói Việt Nam”. Là nhà báo đầu tiên của nền báo chí cách mạng Việt Nam, một trong những đại biểu Quốc hội khóa I, đã hy sinh vì Tổ quốc, Trần Kim Xuyến xứng đáng là một tấm gương, một niềm tự hào của báo chí cách mạng Việt Nam.
Vị lãnh đạo đầu tiên của TTXVN
Trần Kim Xuyến là nhà lãnh đạo đầu tiên của TTXVN. Ông đã để lại nhiều dấu ấn trong hoạt động Quốc hội, hoạt động báo chí, đặc biệt xây dựng TTXVN từ những ngày đầu bằng việc phát đi toàn văn bản Tuyên ngôn Độc lập bằng 3 thứ tiếng Việt, Anh, Pháp vào ngày 15/9/1945; đến chỉ đạo công tác thu, phát tin tuyên truyền xây dựng chế độ mới, giới thiệu cho nhân dân thế giới hiểu đúng và ủng hộ Việt Nam... Ông đã được Nhà nước truy tặng Huân chương Độc lập hạng Nhì, Huân chương Kháng chiến hạng Nhất. Em trai ông, liệt sĩ Trần Kim Luyện cũng đã hy sinh tháng 2/1954 trong một trận chống càn ác liệt ở Hà Nam. Mẹ ông, cụ Nguyễn Thị Lan đã được Nhà nước phong tặng danh hiệu Bà mẹ Việt Nam Anh hùng.
Ghi nhớ công lao của người lãnh đạo đầu tiên của ngành, TTXVN đã phối hợp với xã Sơn Mỹ (Hương Sơn, Hà Tĩnh) - quê hương ông, xây dựng nhà tưởng niệm liệt sĩ Trần Kim Xuyến. Ông Hồ Văn Thuận, Phó Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND xã Sơn Mỹ bày tỏ: “Việc xây dựng nhà tưởng niệm là sự ghi nhớ công lao của nhà báo, liệt sĩ Trần Kim Xuyến đã ngã xuống trong những ngày đầu kháng chiến. Đây là một “địa chỉ đỏ” để giáo dục truyền thống. Cùng với đó, TTXVN và xã đã thành lập Quỹ học bổng Trần Kim Xuyến, góp phần chắp cánh ước mơ cho thế hệ trẻ xã Sơn Mỹ”.
Cuộc đời hoạt động cách mạng của nhà báo - liệt sĩ Trần Kim Xuyến chỉ 26 mùa xuân, tuy thời gian ngắn ngủi nhưng có cống hiến lớn. Với Trần Kim Xuyến dù ở bất cứ cương vị nào: nhà chính trị, nhà tuyên truyền, nhà báo, ông luôn tận tâm, tận lực, cống hiến, hy sinh vì Tổ quốc. Vì vậy, ông hết sức xứng đáng khi được đặt tên cho một con đường ở Thủ đô Hà Nội. Cùng với nhà báo Trần Kim Xuyến, nhà báo Đinh Thúy (Bùi Đình Túy) của TTXVN cũng đã vinh dự được đặt tên đường và một cây cầu tại TP Hồ Chí Minh.
